Kerkenvisie: succes en stroefheid in Den Haag

Terwijl aan de ene kant van Den Haag een kerk omgetoverd wordt tot een appartementencomplex, woedt in een ander wijk nog een stevige discussie over de toekomst van de buurtkerk. Deze twee uitersten hebben één ding gemeen: een lange aanloop tot een nieuwe bestemming.

Vorige week discussieerde de Haagse commissie Ruimte meer dan drie uur over de toekomst van de Theresiakerk aan de Apeldoornselaan. Het was niet voor het eerst en waarschijnlijk niet voor het laatst. De Theresiakerk is al in 2007 aan de eredienst onttrokken, heeft jarenlang leeg gestaan en staat op de nominatie voor sloop om plaats te maken voor een supermarkt, parkeerdek en woningen. De gemeenteraad heeft nu de protesterende bewoners opnieuw een half jaar gegeven om met een financieel onderbouwd alternatief plan te komen, al gaat de wethouder liever voort op het ingeslagen pad met de projectontwikkelaar. Intussen ziet de parochie Maria ter Sterre het opgelaaide debat met lede ogen aan. De parochie telt bij een krimpende geloofsgemeenschap nog meer noodlijdende gebouwen en heeft het geld dat verkoop van de Theresiakerk opbrengt hard nodig om andere kerken open te houden.
Wordt vervolgd.

 

De Theresiakerk aan de Apeldoornselaan in Den Haag: nog een half jaar respijt

Een ander verhaal is de Pauluskerk, op het zand aan de Mgr. Nolenslaan. Net zo min een monument als de Theresiakerk, maar even beeldbepalend voor de buurt. Ook deze kerk is al meer dan tien jaar geleden gesloten en heeft een spoor van pogingen tot hergebruik achter zich. Maar deze casus eindigt zonder cliffhanger: er wordt volop gebouwd aan appartementen in en naast de kerk.

 

De Pauluskerk aan de Mgr. Nolenslaan in Den Haag: binnenkort bewoond

Den Haag was er vroeg bij. Al in 2012 maakte de gemeente afspraken met de koepels van de grootste geloofsgemeenschappen: het Bisdom Rotterdam en de Protestante Gemeente ’s-Gravenhage (PGG). Het aantal katholieke en protestante kerkgangers liep drastisch terug, tegelijk zag de gemeente bij nieuwkomers behoefte groeien aan ruimte voor gebed. Niet alleen de Turkse en Marokkaanse gemeenschappen zochten gebedsruimte, in het internationale Den Haag floreren ook Afrikaanse en Amerikaanse kerkgenootschappen.

De gemeente fungeert als bemiddelaar tussen de diverse organisaties. Op gepaste afstand, zegt Gertjan Giele, programmamanager van de gemeente Den Haag: ‘Wij doen in herbestemming, niet in geloof’. 

De Fatimakerk kwam in handen van Church for Life, De Christus Koningkerk werd verkocht aan de Zevende-dags-adventisten, de OL.V. Goede Raadkerk ging over naar Church of our Saviour. De Laakkapel en de Immanuelkapel, twee hervormde gebouwen, huisvesten nu moskeeën. Recentelijk is ook de Thomaskapel aan de Harmelenstraat overgegaan van de protestantse PGG naar de vereniging Ahmadiyya Anjuman Isha'at Islam.
Giele: Dat de gemeente hier gestuurd heeft door vast te houden aan de vigerende bestemming draagt bij aan het resultaat.'

Inmiddels is eenderde van de niet-beschermde kerken in gebruik door een ander geloofsgenootschap.

Geld van het rijk
Menige gemeente buigt zich momenteel over de toekomst van de kerken binnen de gemeentegrenzen. Het rijk heeft een decentralisatie uitkering beschikbaar gesteld (13,5 miljoen) waar gemeenten uit kunnen putten (gemiddeld vijftigduizend euro) om een kerkenvisie op te stellen. Inmiddels hebben zo’n twintig gemeenten een bijdrage aangevraagd en zitten er nog veertig in de pijplijn, aldus projectleider Toekomst religieus erfgoed Frank Strolenberg.

Die subsidie van het rijk zal wel niet met terugwerkende kracht gelden, vermoedt Judith van Hoogdalem. Zij is adviseur Monumentenzorg van Den Haag en schreef mede de kerkenvisie van de gemeente. Ver voordat het een ‘issue’ werd. Op verzoek van de gemeenteraad, die niet overvallen wilde worden door plotseling sluitende kerken, inventariseerde Van Hoogdalem al in 2017 de situatie rondom de niet-monumentale kerken in Den Haag. De kerkenvisie is nog niet door de raad vastgesteld, omdat de raad de financiële kant nog nader uitgewerkt wilde zien. Van Hoogdalem: ‘In de kerkenvisie stellen wij voor dat de onderhoudsbijdrage van de gemeente aan monumentale kerken wordt verhoogd. Die bijdrage is sinds 1984 niet meer aangepast. Ook doen we het voorstel om een kerkenfonds op te richten. Een potje waaruit gemeente kan putten, bijvoorbeeld om een mooi buurtinitiatief tot herbestemming te ondersteunen.’

Met als ijkpunt het eerste kwartaal van 2018 telt Den Haag 44 monumentale kerken, zowel rijks als gemeentelijk. Acht hiervan hebben hun functie verloren. Niet beschermd zijn 56 kerken, 6 moskeeën en 2 mandirs. 

Afgelopen decennium heeft Den Haag als formule ‘2x2 jaar’ gehanteerd. Als een gebedsruimte aan de eredienst wordt onttrokken, wordt eerst twee jaar gezocht naar een andere religieuze functie. Als dat niet lukt dan wordt gedurende twee jaar gekeken of een verruimde bestemming helpt bij het vinden van een oplossing. In die vier jaar geeft de gemeente geen sloopvergunning af. 

In de kerkenvisie wordt voorgesteld de formule iets uit te breiden. Vier jaar wordt vastgehouden aan een maatschappelijke bestemming, met als uitgangspunt het behoud van het gebouw. In die tijd wordt met betrokkenen (kerkeigenaar, buurtorganisaties, omwonenden) gezocht naar hergebruik. De gemeente zet de zoektocht in gang en houdt de projectontwikkelaars op afstand.

Welstand
De Pauluskerk aan de Mgr. Nolenslaan is een geslaagd voorbeeld. Niet alleen is uiteindelijk een nieuwe bestemming gevonden, ook het gebouw is ‘overeind’ gebleven. Van Hoogdalem. ‘Met veel betrokkenheid van de Welstands- en Monumentencommissie zijn de kenmerkende elementen van het gebouw zo veel mogelijk bewaard, zoals bijvoorbeeld de beeldbepalende betonnen venstertraceringen.’

‘Die wiebertjes’, zegt Gertjan Giele, die aan de wieg stond van de match tussen kerkeigenaar, ontwikkelaar en bouwer, ‘zouden in eerste instantie eruit gezaagd worden om plaats te maken voor gewone ramen, maar in goed overleg met de initiatiefnemer en de architect is het gelukt het kenmerkende betonraster te behouden. De architect heeft de slaapkamers nu achter het raster gesitueerd, waardoor het niet stoort. Als een kerk wordt verbouwd tot woningen, raak je de ruimtelijkheid van het gebouw meestal kwijt, maar bij de Pauluskerk zijn de vele betonnen ornamenten zowel binnen als buiten wel gehandhaafd.’ 

Alle appartementen zijn verkocht staat op de site ‘Hemels Wonen’ van de ontwikkelaar. Ook voor de Theresiakerk is over zes maanden weer een mijlpaal bereikt, zij het nog zonder bouwvlag in de top. 

---

Marijke Bovens | maart | 2019
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via:
http://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief